Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là một loại chứng khoán có giá trị phụ thuộc vào một hoặc nhiều loại tài sản cơ bản. Bản thân chứng khoán phái sinh là một hợp đồng giữa hai hoặc nhiều bên và giá của nó sẽ phụ thuộc vào sự lên hoặc xuống về giá của các tài sản cơ bản cấu thành. Các loại tài sản cơ bản phổ biến trên thế giới cấu thành nên chứng khoán phái sinh bao gồm: chỉ số, cổ phiếu, hàng hóa,... Riêng ở thị trường Việt Nam tài sản cấu thành nên chứng khoán phái sinh là chỉ số thị trường VN30. Chính do sự đa dạng của sản phẩm cấu thành nên phát sinh rất nhiều loại chứng khoán phái sinh như: chứng khoán phái sinh lãi suất, chứng khoán phái sinh hàng hóa, cổ phiếu, chỉ số,...

Chứng khoán phái sinh sẽ quy định quyền lợi và nghĩa vụ thanh toán của các bên đối với một hoặc nhiều tài sản cơ sở trên mức giá đã thỏa thuận trước. 

Phân loại chứng khoán phái sinh

Có 4 loại chứng khoán phái sinh chính bao gồm: hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai và hợp đồng hoán đổi. Sau đây là định nghĩa khái quát của từng loại:

• Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận trong đó người mua và người bán chấp nhận thực hiện giao dịch một khối lượng hàng hóa tại một thời điểm trong tương lai với mức giá được ấn định ngay tại thời điểm ký hợp đồng. Sản phẩm ở đây rất đa dạng từ cổ phiếu, chỉ số, hàng hóa, nông sản đến kim loại,...
• Hợp đồng tương lai: là việc thỏa thuận giữa bên mua và bán về những nghĩa vụ phải thực hiện theo một mức giá xác định trong tương lai mà không phụ thuộc vào giá trị tại thời điểm đó. Loại hợp đồng tương lai sẽ phụ thuộc vào sản phẩm giao dịch, ví dụ như hợp đồng tương lai nông sản, lãi suất hay cổ phiếu,...
• Hợp đồng quyền chọn: Loại hợp đồng này sẽ chia thành hai loại nhỏ là quyền chọn mua và quyền chọn bán. Quyền chọn mua là quyền của nhà đầu tư trong đó người mua sẽ trả cho người bán một khoản tiền gọi là phí quyền chọn, và người mua sẽ có quyền được mua (nhưng không bắt buộc) một loại sản phẩm nhất định theo mức giá được xác định ngay thời điểm ký hợp đồng.
• Hợp đồng hoán đổi: Loại hợp đồng này dựa trên sự trao đổi trong lĩnh vực lãi suất và tiền tệ. Nhiều tổ chức, công ty, ngân hàng muốn thực hiện hợp đồng hoán đổi để giảm thiểu sự bất ổn trong kinh doanh.

Hiện nay tại thị trường Việt Nam chỉ có hợp đồng tương lai lả được chọn làm chứng khoán phái sinh, và sản phẩm giao dịch là chỉ số VN30 với ký hiệu là VN30F.

Vừa rồi là những giải thích, định nghĩa về chứng khoán phái sinh cũng như những loại chứng khoán phái sinh trên thế giới và tại thị trường Việt Nam. Ở phần sau của bài viết chúng ta sẽ đi vào chủ đề chính: 
 

Cách tính lãi và lỗ trong chứng khoán phái sinh

Quy tắc xác định lãi - lỗ vị thế cuối ngày:

Lãi và lỗ trong chứng khoán phái sinh được xác định dựa trên cơ sở chênh lệch giá thanh toán cuối ngày (DSP) với giá bình quân gia quyền theo số lượng (VWAP) của mỗi loại vị thế được tính riêng theo mã hợp đồng. Sau đó được bù trừ để xác định nghĩa vụ thanh toán cuối cùng của nhà đầu tư. 

Công thức tính lãi lỗ vị thế cuối ngày: VM cuối ngày = (DSPt - VWAP) x số hợp đồng x hệ số nhân (100.000)

Cụ thể:

• Trường hợp vị thế mua (Long): VWAP = Giá bình quân gia quyền mua
• Trường hợp vị thế bán (Short): VWAP = Giá bình quân gia quyền bán
• Số hợp đồng: dấu (+) nếu vị thế mua (Long), dấu (-0 nếu mở vị thế bán (Short)
• Trường hợp không phát sinh giao dịch vị thế trong ngày: VWAP = DSPt - 1

Ví dụ về cách tính chứng khoán phái sinh:

Trường hợp 1: Mở vị thế mua

Trong phiên: Nhà đầu tư mở 3 vị thế mua hợp đồng tương lai VN30F giá 880, sau đó mở tiếp 3 vị thế mua hợp đồng tương lai VN30F giá 890

=> Giá bình quân quyền mua = (3 x 880 + 3 x 890)/6 = 885

Cuối ngày giả sử nhà đầu tư vẫn giữ nguyên vị thế mua đến hết phiên và giá DPS = 890

VM = (890-885) x 6 x 100.000 = 3.000.000

=> Tiền lãi: 3.000.000 VNĐ

Trường hợp 2: Mở vị thế mua và vị thế bán

Trong phiên: Nhà đầu tư mở 4 vị thế mua hợp đồng tương lai VN30F giá 880, sau đó mở tiếp 1 vị thế mua giá 890.

=> Giá bình quân gia quyền mua = (4 x 880 + 1 x 890)/5 = 882

Tiếp theo nhà đầu tư mở 4 vị thế bán giá 885:

=> Giá bình quân gia quyền bán 885

Cuối ngày: giả sử nhà đầu tư giữ nguyên trạng thái tài khoản đến hết phiên, giá DSP = 890

VM = (890-882)*5*100.000 + (890 - 885) x (-4) x 100.000 = 4.000.000 - 2.000.000 = 2.000.000

=> Tiền lãi: 2.000.000 VNĐ
 

Lãi - lỗ trong chứng khoán phái sinh và những điều cần lưu ý

Nhà đầu tư nên lưu ý phải thanh toán toàn bộ lãi/ lỗ mỗi ngày vì trên thị trường chứng khoán phái sinh, cơ chế thanh toán lá hàng ngày. Nhà đầu tư khi giao dịch và nắm giữ vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh sẽ phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi/ lỗ trong ngày. Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lỗ ròng thì nhà đầu tư sẽ phải thanh toán toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng hôm sau.  Nếu tài khoản lãi ròng thì nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h trưa ngày hôm sau. Lãi/lỗ ở mỗi vị thế sẽ được tính toán dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai đó. 

Vừa rồi là những chia sẽ, phân tích chi tiết về lãi, lỗ trong chứng khoán phái sinh, đi kém cách tính và những điều cần lưu ý. Hy vọng qua bài viết các trader cả mới lẫn kỳ cựu sẽ có cho mình những thông tin, kiến thức hữu ích để giao dịch hiệu quả.

theo traderhub.vn